Brýnt að styrkja stoðir barna að segja frá kynferðisofbeldi

Það er brýnt að leita allra leiða til að kenna börnum að verjast kynferðisofbeldi. Fræðsla af þeim toga breytir því ekki að það er fullorðna fólkið sem ber ábyrgð á börnunum.

Í samfélaginu leynast víða hættur, sumar hverjar fyrirsjáanlegar sem auðvelt er að fræða börnin um hvernig beri að varast en aðrar leyndari og þar af leiðandi hættulegri. Kynferðisafbrotamenn fyrirfinnast í okkar samfélagi eins og öðrum. Staðreyndin er sú að ekki er hægt að fría samfélagið af þessum brotamönnum fremur en öðrum.

Kynferðisofbeldi getur átt sér stað inn á heimilinu, á heimili ættingja, á heimili vina barnanna og á stöðum þar sem fólk kemur saman til tómstunda og skemmtana. Sundlaugar eru t.d. staðir sem sérstaklega eru taldir laða að gerendur kynferðisofbeldis. Í þessum aðstæðum er auðvelt að fela sig bak við nekt og nafnleysi. Einnig getur verið erfitt að átta sig á tengslum fullorðins einstaklings sem gefur sig að barni í sundlaug. Um gæti verið að ræða skyldmenni sem er með barnið í sinni umsjón eða ókunnugan aðila með einbeittan brotavilja sem þykir þekkja til barnsins.

Erfitt getur verið að komast að og upplýsa málið sé gerandinn nákominn barninu og býr jafnvel á heimili þess. Sé um að ræða aðila sem barnið „treystir“ og þykir vænt um er barnið síður líklegt til að vilja segja frá ofbeldinu.

Ákveðinn fjöldi mála af þessu tagi koma fram í dagsljósið á ári hverju. Þess vegna er það á ábyrgð aðstandenda að kenna börnunum að þekkja hættumerkin og upplýsa þau um hvar mörkin liggja þegar kemur að snertisamskiptum. Með viðeigandi leiðbeiningum má hjálpa börnunum að verða hæfari í að leggja mat á aðstæður og atferli sem kann að vera þeim skaðlegt eða ógna öryggi þeirra. Því miður er ekki hægt að fullyrða að með fræðslu einni saman sé barnið óhult gegn þeirri vá sem hér um ræðir. Engin ein leið er í sjálfu sér skotheld. Á þessu vandamáli er engin einföld lausn. Ekkert er dýrmætara en börnin okkar og þess vegna má engin varnaraðferð eða nálgun vera undanskilin.

Þau börn sem teljast helst vera í áhættuhópi eru þau sem hafa farið á mis við að vera upplýst um þessi mál með viðeigandi hætti. Önnur börn í áhættu eru t.d. þau sem eru félagslega einangruð, hafa brotna sjálfsmynd eða eiga við fötlun/röskun að stríða sem veldur því að þau geta síður greint eða varið sig í hættulegum aðstæðum eða lagt mat á einstaklinga sem hafa þann ásetning að skaða þau.

Til að auðvelda fræðsluna þarf að festa ákveðin hugtök og orðaforða í huga barnsins. Hugtakið „einkastaðir“ hefur gjarnan verið notað í þessu samhengi. Börnum er bent á hverjir og hvar þeirra einkastaðir eru og að þá má enginn snerta. „Einkastaðaleikir“ eru heldur ekki leyfðir. Ræða þarf um hugtakið „leyndarmál“ og að ekki sé í boði að eiga leyndarmál sem láta manni líða illa. Fræðsla gerir barninu auðveldar að ræða um kynferðismál við þá sem það treystir. Gott er að nota dæmisögur og byrja þegar börnin eru ung og ræða þessi mál með reglubundnum hætti. Best er að nota hversdagslega atburði sem kveikju að umræðum um kynferðisofbeldi.

Skólayfirvöld og foreldrar geta með markvissum hætti sameinast um að byggja upp viðeigandi fræðslukerfi. Með fræðslu og umræðu aukast líkur á því að börn beri kennsl á hættumerkin og varast þannig einstaklinga sem hafa í huga að skaða þau. Umfram allt er mikilvægt að verði barn fyrir kynferðislegu áreiti, láti það einhvern sem það treystir strax vita.

Fræðsla um mál af þessu tagi er vandmeðfarin ef hún á ekki að vekja upp óþarfa áhyggjur hjá barninu. Hyggist skólinn bjóða upp á hana t.d. með því að fá utanaðkomandi aðila er brýnt að foreldrar séu upplýstir svo þeir geti fylgt umræðunni eftir og svarað spurningum sem kunna að vakna í kjölfarið. Hafa skal í huga að ein besta forvörn gegn ytri vá felst í fræðslu sem samræmist aldri og þroska. Með því að viðhafa heilbrigð tjáskipti og tala opinskátt við barnið eru auknar líkur á að það muni segja frá, verði það beitt kynferðisofbeldi. Börn verða að vita að fullorðnir bera ábyrgð á að vernda það.

 

Birtingarmyndir kynferðisofbeldis og kynferðislegrar áreitni

Kynferðisleg áreitni er samheiti yfir margs konar atferli sem er móðgandi, særandi og er í óþökk þess sem fyrir henni verður. Um er að ræða hegðun sem hefur þann tilgang eða þau áhrif að misbjóða sjálfsvirðingu viðkomandi og skapa aðstæður sem eru niðurlægjandi. Um getur verið að ræða eitt skipti eða fleiri þar sem áreitninni er haldið áfram þrátt fyrir að gefið sé skýrt í skyn ósk um að látið sé af hegðuninni. Kynferðisleg áreitni getur verið líkamleg, orðbundin, táknræn eða birst eftir rafrænum leiðum og er hegðun sem einkennist af misnotkun á valdi eða stöðu.

Enda þótt flestir séu sammála um hvað telst til almennra umgengnisreglna er upplifun fólks bæði á áreiti (stimulus) umhverfisins á skynfæri og áreitni (eitthvað sem ertir, særir eða móðgar) einstaklingsbundin. Upplifunin byggir á ótal þáttum t.d. persónuleika, uppeldi og reynslu. Það er því ávallt huglægt mat og einstaklingsbundin upplifun hvers og eins sem ræður því  hvar hann setur sín persónulegu mörk í samskiptum og hvenær honum finnst hafa verið farið yfir þau mörk.

Helstu birtingarmyndir
Klúrir og klámfengnir brandarar og kynferðislegar athugasemdir í máli eða myndum.
Skriflegar athugasemdir um útlit, líkama, klæðnað eða annað sem að öllu jöfnu telst vera persónulegt málefni hvers og eins

Klámfengin skrif, sögur eða kynferðislegar myndir sendar eftir rafrænum leiðum eða óskað eftir að fá sent slíkt efni frá einstaklingi

Klámfengið tal, kynferðisleg hljóð eða hreyfingar

Óviðeigandi spurningar um kynferðisleg málefni 

Augnatillit, svipbrigði, líkamsmál sem gefur í skyn kynferðislega tilburði um kynferðislegt samneyti

Snerting, strokur eða önnur líkamleg nálægð umfram það sem telst venjubundið meðal fólks annarra en ástvina og fjölskyldu

Káf, þukl, klípa, klappa, strjúka, lyfta eða grípa í manneskju

Kynferðisofbeldi

Kynferðisofbeldi er ofbeldi og ofbeldi varðar við lög. Í umræðunni í dag er „kynferðisofbeldi eða kynbundið ofbeldi“ notað til að skýra kynferðislega áreitni af ýmsu tagi og kynferðisglæpi, líkamlega valdbeitingu og óviðeigandi kynferðislega hegðun með eða án snertingar. Kynferðisofbeldi á það sameiginlegt að þolendur þess eru beittir ofbeldi sem hefur beina skírskotun til kyns viðkomandi. Kynferðisofbeldi miðar að því að lítillækka, auðmýkja, ráða yfir og skeyta ekki um vilja eða líðan þess sem fyrir því verður Kröfur eða þvinganir til kynferðislegs samneytis og nauðgun er kynferðisofbeldi. Kynferðisofbeldi birtist einnig í mismunandi formi. Það getur t. d. verið sifjaspell, kynferðisofbeldi ókunnugra gegn börnum, nauðganir, vændi og klám. Um er að ræða hegðun sem hefur þann tilgang eða þau áhrif að misbjóða sjálfsvirðingu viðkomandi, meiða og skaða.

Hér er ekki um tæmandi lista að ræða heldur aðeins sýnishorn af birtingarmyndum kynferðislegrar áreitni og kynferðisofbeldis.

 

Skjátími, kvíði og hættur á Netinu

Langflestir unglingar verja umtalsverðum tíma á samfélagsmiðlum í gegnum farsíma sína. Flestir foreldrar fylgjast vel með  tölvu- og netnotkun barna sinna,  að skjátími sé við hæfi og efnið í samræmi við aldur og þroska. Einhverjir foreldrar láta hvort tveggja afskipt, að hluta til eða öllu leyti. Færst hefur í aukana að börn niður í átta ára gömul hafi óheftan og stundum eftirlitslausan aðgang að Neti.

Undanfarin misseri hafa kvartanir unglinga yfir kvíða aukist. Þegar leitað er orsaka kemur oft í ljós að tölvu/síma- og netnotkun þessara barna er mikil og jafnvel  fram á nótt. Börn sem fá ekki nægan svefn eru verr í stakk búin til að mæta verkefnum og kröfum daglegs lífs. Þreyta og of lítill svefn eru áhættuþættir.

Margt af því sem börn gera í tölvu getur auðveldlega valdið spennu, streitu og pirringi. Má þar fyrst nefna tölvuleiki. Í verstu tilfellum stjórnar gengi barnsins í tölvuleiknum líðan þess. Gangi illa í leiknum verður barnið reitt og pirrað en gangi vel er barnið glatt og kátt. Tölvuleikir og skjánotkun hafa oft mikið aðdráttarafl og þegar barnið er ekki við tölvuna myndast stundum óþreyja og pirringur. Aðrir hlutir daglegs lífs verða grámyglulegir í augum barns sem upplifir mestu skemmtunina vera í tölvunni. Óhófleg og stundum stjórnlaus tölvunotkun getur auðveldlega dregið úr áhuga barns á námi og skólaástundun, jafnvel tómstundum og samvera með fjölskyldu og vinum minnkar. Hætta er á að barnið einangrist frá vinum og félögum sínum.

Sýnt hefur verið fram á að auknar líkur eru á kvíða, streitu og pirringi og jafnvel þunglyndi hjá börnum í tengslum við tölvunotkun þeirra og er þá átt við tölvuleiki, samfélagsmiðla og myndbönd. Hóflegur tími í tölvu, sem dæmi einn tími á dag, hefur lítil sem engin áhrif á líðan barns samkvæmt rannsóknarniðurstöðum. Um leið og tíminn lengist aukast líkur á vanlíðan. Barn sem eyðir fimm tímum á dag í tölvu er í mikilli áhættu með að þróa með sér kvíðatengd vandamál. Í þeim tilfellum sem foreldrar sjálfir nefna of mikla tölvunotkun og ónógan svefn sem hluta af kvíðavandanum eru börnin ekki endilega sammála og því ekki alltaf fús til að draga úr notkuninni.

Mótvægisaðgerðir til verndar
Það er reynsla mín að þegar foreldrum er veitt ráðgjöf taka þeir henni vel og þiggja gjarnan leiðbeiningar. Stundum má skynja vanmátt þeirra sérstaklega ef barnið hefur lengi haft óheftan og jafnvel eftirlitslausan aðgang að tölvu/neti. Í þeim tilfellum treysta foreldrar sér stundum ekki til að setja reglur af ótta við að barnið bregðist illa við því. Sumir foreldrar óttast jafnvel að unglingar þeirra munu bregðast við með ofsa, eigi að fara að setja þeim mörk hvað varðar skjá- og netnotkun. Það gæti því verið mjög hjálplegt ef skólinn hefði fræðslu sem þessa á sinni könnu. Foreldrum yrði þá veittar leiðbeiningar og ráðgjöf um reglur og stuðning til að viðhalda reglunum. Börnunum er kennt að umgangast Netið af varúð, vanda tjáskipti sín á samfélagsmiðlum og varast allar myndsendingar sem geta valdið misskilningi eða sárindum.

Foreldrar eru hvattir til að setja viðeigandi mörk og setja reglur um tölvunotkun um leið og barnið kemst á þann aldur að fara að nota tölvu/síma. Reglurnar þurfa að vera í samræmi við aldur og þroska barnsins og taka mið af gengi þess í skólanum og félagsþroska. Einnig eru foreldrar ávallt hvattir til að ræða við börnin sín um hvernig umgangast skal Netið og samfélagsmiðla.

Klám og barnaníðingar á Netinu
Á netinu leynist hættulegt efni. Þar er einnig að finna hættulegt fólk sem hefur þann ásetning að misnota börn.

Hægt er að fara ýmsar leiðir til að vernda börn gegn óæskilegu efni á Netinu. Netvarar eru tæki sem útiloka slíkt efni og koma þannig í veg fyrir að börn villist þangað sem þau eiga ekki erindi. Hvað sem því líður eru foreldrar í bestu stöðunni til að fræða börn sín um Netið og þeir einu sem eiga þess kost að fylgjast með netnotkun barna sinna frá degi til dags.

Upplýst barn á aukna möguleika á að greina atferli og framkomu, hvað sé innan eðlilegra marka og hvað ekki. Barn sem fengið hefur tilheyrandi fræðslu þekkir frekar birtingarmyndir þess sem er óviðeigandi og skaðlegt og veit að það skuli leita til foreldra sinna fái það óviðeigandi tilboð eða athugasemdir á Netinu.

Netið er orðið hluti af lífi okkar flestra og fæstir geta hugsað sér tilveruna án þess. Á Netinu er mikill fjölbreytileiki; fegurð, ljótleiki, gleði, sorg og allt þar á milli. Gott er að líkja Neti við stórborg. Um þessa stórborg, eins og aðra, þarf leiðsögn og eftirlit. Við myndum ekki sleppa hendinni af barni í stórborg og sama gildir um Netið. Með fræðslu og eftirliti geta börnin glöð nýtt Netið til góðs og umfram allt umgengist það án þess að skaðast.

Hjálp til handa börnum sem sýna árásargirni

Ekki er óalgengt að börn sýni á einhverjum tíma bernsku sinnar árásargirni í tengslum við skapofsaköst. Oftast er um að ræða stutt tímabil en í sumum tilfellum getur slík hegðun staðið yfir í lengri tíma. Birtingarmyndir árásargirni fara m.a. eftir aldri og þroska. Dæmi um birtingarmyndir árásargirni er að henda hlutum, brjóta eða sparka í hluti, t.d. húsgögn og hurðir, ráðast á foreldra/systkini, lemja, sparka eða bíta. Ef tilfelli eru sjaldgæf þá er frekar um tilfallandi atvik að ræða svo sem að barnið er úrvinda, stressað og illa upplagt. Sé þetta hegðun sem birtist ítrekað og jafnvel án lítils tilefnis eru orsakir líklegast flóknari.

Börn sem sýna ítrekaða árásargirni verða ekki endilega ofbeldisfullir einstaklingar á fullorðinsárum sérstaklega ef gripið er inn í með viðeigandi íhlutun eða breytingum og unnið markvisst að því að hjálpa barninu að slökkva á hegðuninni. Ef gefið er eftir kröfum barnsins og árásargirni þess leyfð að viðgangast eru það skilaboð um að svona hegðun líðist í mótlæti og andstreymi.

Orsakir og áhættuþættir
Orsakir árásargirni og ofbeldishegðunar geta verið af ýmsum toga. Þær geta verið líffræðilegar þegar árásargirni á rót sína að rekja til raskana af einhverju tagi svo sem fráviks í vitsmunaþroska, athyglisbrests með eða án ofvirkni (ADHD) eða annarra raskana. Orsakir geta einnig verið sálfræðilegar eða aðstæðubundnar/félagslegar. Algengt er að um sé að ræða samspil margra þátta. Áhættuþættir eru persónuleikaeinkenni eins og erfiðir skapsmunir, lágt mótlætaþol, þrjóska, slök tilfinningastjórnun, ótti, kvíði og óöryggi. Árásargirni getur verið ein af birtingarmyndum mótþróahegðunar barna. Sum börn ráða illa við að heyra „nei“ ef þau vilja fá eitthvað eða ef þeim eru sett mörk. Sum bregðast illa við ef þeim er ætlað að sinna einhverju sem þau vilja eða nenna ekki að sinna. Undanfari árásargirni er reiði í tengslum við hugsanir um að vera beittur órétti, tilfinning um að vera fórnarlamb og aðrar neikvæðar hugsanir og tilfinningar. Þegar reiðin nær vissu stigi getur barnið orðið stjórnlaust og þá jafnvel árásargjarnt.

Uppeldisaðferðir
Í þessum málum hafa foreldrar iðulega reynt ýmsar uppeldisaðferðir til að mæta skapofsa og árásargirni barns síns og eru þá skammir algengastar, stundum hótanir um réttindamissi eða aðrar afleiðingar. Ítrekaðar skammir tapa fljótt áhrifamætti og auka jafnvel stundum á reiði barnsins. Í öðrum tilfellum eru foreldrar óaðvitandi að styrkja reiði og árásargirni barns síns með því að gefa fljótt eftir kröfum þeirra. Þetta er algengara t.d. í þeim tilfellum sem foreldrar eru orðnir þreyttir eða ráðalausir. Sumir foreldrar eru meðvirkir með barni sínu og vorkenna þeim. Enn aðrir foreldrar kenna sjálfum sér um og finnst þeir ef til vill hafa brugðist sem foreldrar. Foreldrar með sektarkennd gagnvart börnum sínum hafa iðulega minna þrek og úthald til að standast kröfur þeirra. Stundum eru foreldrar einfaldlega hræddir við skapofsa barns síns og árásargirnina og treysta sér þar af leiðandi ekki til að taka á því. Foreldrar sem glíma sjálfir við veikindi treysta sér kannski verr til að neita barni sínu af ótta við ofsafengin viðbrögð þeirra. Svör eins og  „nei/kannski eða sjáum til seinna“ verður „okey þá“ og með því er barnið í raun að fá umbun fyrir að sýna skapofsa og árásargirni. Umbunin að fá sínu framgengt í kjölfar neikvæðrar hegðunar eykur líkur á því að hegðunin endurtaki sig.

Umhverfisþættir
Áhættuþættir skapofsa og árásargirni finnast stundum í umhverfi barnsins t.d. ef aðstæður á heimilinu eru erfiðar. Dæmi um streituvalda í fjölskyldu eru langvinn veikindi eða átök og deilur á heimilinu. Grundvallarbreytingar í lífi barnsins eins og skilnaður foreldra, nýtt foreldri, systkini/stjúpsystkini eða flutningar geta valdið barninu streitu sem síðan brýst út í reiði og árásargirni. Að sama skapi getur orsökin legið í þáttum sem tengjast skólanum, náminu, vinahópnum, tómstundum eða íþróttum.

Aðrar orsakir
Leita má orsaka í fleiri þáttum svo sem hvort barnið sé að fá nægan svefn, hollt mataræði og hreyfingu við hæfi. Allt eru þetta þættir sem eru mikilvægir börnum til að vera í góðu andlegu jafnvægi.

Áhorf ofbeldisefnis hefur einnig verið talið til áhættuþátta árásargirni. Samkvæmt rannsóknum er slíkt þó aðeins um að ræða hjá litlum hópi barna og unglinga. Enn aðrar rannsóknir hafa sýnt fram á að aðeins lítinn hluta af árásargirni er hægt að útskýra með áhorfi á ofbeldi einu og sér. Hvað sem rannsóknum líður er mest um vert að vera meðvitaður um magn og gæði þess efnis sem barnið er að horfa á og hvort reglur um skjátíma séu í samræmi við aldur og þroska barnsins.

Að slökkva á árásargirni
Hjálpa þarf börnum sem beita árásargirni í bræðiskasti að stöðva hegðunina enda líður þeim sjálfum illa með hana. Ræða þarf við barnið í samræmi við aldur og þroska um hegðunina og neikvæðar afleiðingar hennar og fræða þau um hvar mörkin liggja. Samhliða þarf að finna aðrar vænlegar leiðir fyrir þau til að fá útrás fyrir gremju og reiði og til að leysa ágreiningsmál. Fyrirmæli til ungra barna þurfa að vera skýr og einföld. Sum börn meðtaka fyrirmæli betur ef þau eru sett upp með sjónrænum hætti. Börnum gengur einnig iðulega betur að slökkva á neikvæðri hegðun sé umbunar-, réttinda- og styrktarkerfi notað samhliða. Markmiðið er að hjálpa barninu að ná betri tilfinningastjórnun, auka mótlætaþol og úthald. Um leið og þroski leyfir þá þarf að hjálpa barninu að finna til ábyrgðar á eigin hegðun og að skilja að ofbeldi er ekki leið til lausnar.

Aðstoð við börn sem sýna árásargirni er margvísleg m.a. í formi samtala, fræðslu, umbunakerfis, atferlismótandi aðferða og sjálfstyrkingu.

Í tilfellum þar sem barn sýnir mótþróa og árásargirni er vert að kanna hvort gera þurfi breytingar á uppeldisaðferðum eða menningu heimilisins. Til að kanna það nánar er gott að renna yfir helstu atriði:

• Eru foreldrar samstíga?
• Er ástúð og umhyggja?
• Er samvera?
• Er fræðsla og samtöl?
• Er jákvætt andrúmsloft á heimilinu, hlegið, grín og gaman?
• Er veitt umbun við hæfi, hrós og hvatning?
• Eru sett mörk, er festa, aðhald og viðeigandi reglur sem hæfir aldri og þroska barnsins?
• Er reglum fylgt eftir?

Önnur úrræði
Foreldrar geta á öllum tímum sótt sér handleiðslu hjá fagaðila eða sótt foreldrafærninámskeið. Ráðgjöf er hægt að fá hjá sálfræðingi Heilsugæslu (ókeypis þjónusta fyrir 0 til 18 ára með tilvísun frá lækni). Einnig eru ráðgjafar í skólum landsins. Upplýsingar um PMTO á landsvísu má fá á www.pmto.is. Upplýsingar um þjónustu sveitarfélaga fæst hjá skóla- eða félagsþjónustu sveitarfélaganna.

Vinna fagaðila felst í að ræða við foreldra og barnið og leita orsaka/áhættuþátta í umhverfinu til að hægt sé að vinna með þá, laga og breyta því sem breyta þarf. Séu vísbendingar um að rekja megi orsök árásargirni til röskunar eða frávika af einhverju tagi þarf að fá það staðfest með viðeigandi sálfræðilegum greiningartækjum.

 

Viðbrögð við áreitni á vinnustað

Allir vinnustaðir ættu að hafa viðbragðsáætlun til að fylgja ef kvartað er yfir óæskilegri hegðun á vinnustaðnum. Óæskileg hegðun getur birst með ýmsum hætti svo sem í formi kynferðislegrar áreitni. Áreitni er hegðun og framkoma sem er í óþökk tiltekins einstaklings og hefur þann tilgang eða þau áhrif að misbjóða virðingu viðkomandi.

Önnur birtingarmynd er einelti. Um er að ræða endurtekna neikvæða hegðun og framkomu sem veldur vanlíðan hjá þeim sem fyrir henni verður. Dæmi um birtingarmyndir eineltis er að hunsa, niðurlægja, gera grín að eða lítillækka, móðga, særa eða ógna og hóta manneskju. Skoðanaágreiningur eða ágreiningur vegna ólíkra hagsmuna fellur ekki hér undir.

Starfsmönnum þarf að vera ljóst með hvaða hætti hægt er að tilkynna atvik eða hegðun eins og þeirri sem hér er lýst, hvert skal beina tilkynningunni og hvernig úrvinnsluferlinu er háttað.

Tilkynningaeyðublað og verkferli
Tilkynningaeyðublað er aðgengilegt öllum ef það er á heimasíðu stofnunar eða fyrirtækis. Á mörgum vinnustöðum er ákveðinn hópur eða teymi sem fengið hefur það hlutverk að taka við og vinna úr kvörtunum af þessu tagi. Teymið hefur jafnvel fengið sérstaka fræðslu um hvernig verklagi skal háttað.

Í minni fyrirtækjum eða þar sem tengsl starfsmanna eru mikil t.d. vegna ættar- eða vinatengsla getur verið nauðsynlegt að fá utanaðkomandi sérfræðiaðstoð til að vinna í málinu.

Teymið hefur einnig ráðgefandi hlutverk. Starfsmaður ætti að geta leitað til teymisins, ráðfært sig við aðila þess eða fengið leiðbeiningar ef hann er t.d. óöruggur með hvað hann skal gera telji hann að brotið sé á sér á vinnustaðnum.

Dæmi um verkferli:

• Teymið ræðir við tilkynnandann til að fá ítarlegri upplýsingar
• Teymið ræðir við aðra sem kunna að hafa upplýsingar eða vitneskju um málið
• Teymið gerir aðgerðaráætlun og leggur undir þann sem tilkynnir. Hann nýtur jafnframt viðeigandi og nauðsynlegrar leiðbeiningar frá eineltisteyminu. Dæmi um atriði sem ákveðin eru í samráði við þann sem tilkynnir:
  a) Hvernig upplýsingaöflun skuli háttað
  b) Vinnsluhraði málsins
  c) Hvenær talað er við meintan geranda.

Telji sá sem tilkynnir að honum sé ógnað á vinnustaðnum, sé t.d. ekki vært eftir að hafa kvartað, er skoðað með hvaða hætti hægt er að tryggja öryggi hans/líðan á meðan málið er kannað nánar t.d.:
a) Með tilfærslu eða breytingum á staðsetningu aðila á vinnustaðnum
b) Bjóða tilkynnanda upp á sveigjanleika í starfi telji hann það nauðsynlegt eða tímabundið leyfi frá störfum

 

• Meintur gerandi er boðaður í viðtal og upplýstur um efni kvörtunarinnar og honum gefinn kostur á að bregðast við
• Þegar rætt hefur verið við alla hlutaðeigandi aðila leggur teymið mat á heildarmynd málsins og upplýsir aðila um niðurstöður sínar með munnlegum og skriflegum hætti.

Sé það mat teymisins að kvörtun eigi við rök að styðjast þurfa stjórnendur að ákveða hvaða afleiðingar skulu vera fyrir geranda og hvernig hlúa skal að þolandanum. Í alvarlegustu málum af þessu tagi gæti atvinnurekandi, ef um opinbera stofnun er að ræða, ákveðið að grípa til aðgerða sambærilegar þeim sem sem kveðið er á um í Lögum um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins (1996 nr. 70). Sé grunur um lögbrot er tilkynnandi jafnframt hvattur til snúa sér með málið til lögreglu.

Sé það mat teymisins að kvörtun eigi ekki við rök að styðjast þarf engu að síður að vinna í málinu sem dæmi skoða aðstæður eða atburðarás sem leiddi til þess að starfsmaður taldi sig knúinn til að kvarta yfir öðrum starfsmanni. Vinna að því að koma samskiptum aftur í viðunandi horf og að öllum geti liðið vel á vinnustaðnum.

Nánar um úrvinnsluferlið:
Aðgerðir/íhlutun taka mið af fjölmörgum þáttum þ.m.t.:
a) Alvarleika kvörtunarinnar
b) Hvort um sé að ræða nýtt mál eða endurtekna hegðun

Upplýsingar/gögn sem verða til í einstöku máli og varða aðila þess skulu vera aðgengileg aðilum málsins.

Forvarnir á vinnustað
Á öllum tímum, óháð því hvort kvörtunarmál sé í vinnslu ætti fyrirtæki/stofnun að stuðla að markvissum forvörnum gegn óæskilegri hegðun á vinnustað eins og kveðið er á um í reglugerð nr.1000/2004. Samhliða úrvinnslu er auk þess skoðað hvernig:
a) Forvörnum er háttað og hvort ganga þurfi röskar fram í forvarnarvinnu
b) Samskiptum stjórnenda og starfsmanna er háttað
c) Hægt sé að betrumbæta staðarbrag enn frekar enda er jákvæður staðarbragur helsta forvörn gegn kynferðislegri áreitni og einelti.

Málalok og eftirfylgni
Máli lýkur þegar sá sem tilkynnir lætur vita að sú hegðun sem kvartað er yfir sé hætt.
Mál er tekið upp að nýju ef þörf þykir. Fylgst verður áfram með málsaðilum. Einnig er liður í eftirfylgni að veita málsaðilum, stundum vinnustaðnum í heild sinni, viðeigandi stuðning eða aðra aðstoð sem á við hverju sinni. Viðbragðsáætlun er endurskoðuð reglulega og í samræmi við reynslu af vinnslu mála sem tilkynnt er um á vinnustaðnum.