Tveir frambjóðendur, báðir sálfræðingar ræða málefni barna í íslensku samfélagi

Tveir frambjóðendur, báðir sálfræðingar, annar frá Flokki fólksins og hinn frá Framsókn ræða stefnur flokkanna í heilbrigðis- og skólamálum og margt fleira sem varðar velferð barna í íslensku samfélagi. Hér er slóðin:

Á Útvarpi Sögu

Fátæk börn á Íslandi

1. „Ég er leiður því ég get sjaldnast fengið það sama og vinir mínir. Ekki til peningur segir mamma þegar ég spyr hvenær ég fæ nýjasta tölvuleikinn. Kannski í afmælis eða jólagjöf segir pabbi stundum þegar ég spyr hann. Það þýðir lítil að tala um þetta. Verst þykir mér að geta ekki boðið vinum mínum heim. Ég vil ekki að þau sjái að ég á ekki herbergi og hvað er þröngt hjá okkur. Svo ef einhver vinur minn kæmi og yrði svangur þá er oft ekki mikið til í ísskápnum handa honum. En verst er að mamma og pabbi hafa ekki efni á að leyfa mér að fara á íshokkínámskeiðið eins og besti vinur minn fær“.

2. „Við mamma búum í einu litlu herbergi. Mamma og pabbi misstu allt í Hruninu. Við áttum fyrirtæki. Ég veit ekki hvenær við fáum íbúð. Ég hlakka mest til að fá íbúð þar sem ég get farið í sturtu. Við höfum ekkert svoleiðis núna. Ég fer í sturtu í sundi þegar ég þarf að fara í bað. Ég veit það þýðir ekki að kvarta. Það er bara engin peningur til. Ef ég eignaðist pening myndi ég kaupa mér föndurdót. Mér finnst allt í lagi að vera í gömlum fötum úr Rauða Kross búðunum á meðan mér er ekki strítt.“

Flokkur fólksins vill útrýma fátækt á Íslandi og krefst þess að ekkert íslenskt barn búi við fátækt. Velmegandi þjóð eins og Ísland þar sem lífskjör og hagsæld eru almennt góð á ekki að líða fátækt. 

Greinina má sjá í heild sinni á visir.is. 
Fátæk börn á Íslandi

Börn eiga ekki að þurfa að bíða eftir þjónustu í allt að tvö ár

Flokkur fólksins setur skólastarf í öndvegi og leggur áherslu á sjálfsstyrkingu, mannleg samskipti, virðingu og kærleika. Mæta þarf barninu á einstaklingsgrundvelli svo hægt sé að mæta þörfum þess og gefa því kost á að njóta getu og færni sinnar.

Komi í ljós að barn glími við vanda af einhverju tagi skiptir snemmtæk íhlutun mestu máli til að barn fái viðeigandi þjónustu. Eins og staðan er í dag þarf barn sem glímir við námserfiðleika, félags- eða tilfinningarvanda að bíða í allt að tvö ár eftir að fá frumgreiningu á sínum vanda á vegum sveitarfélaga. Slík greining er forsenda þess að barn fái framhaldsgreiningu hjá Barna- og unglingadeild og Þroska- og hegðunarmiðstöð sem einnig er með margra mánaða biðlista. Biðlistar til talmeinafræðinga eru jafnlangir.

Flokkur fólksins vill ná niður biðlistum og eyða þeim hið fyrsta. Börn eiga ekki að þurfa að bíða eftir þjónustu sem þessari mánuðum saman. Forsenda þess að hægt sé að velja viðeigandi úrræði og finna leið til lausna á vanda eða vanlíðan barns er að fagleg greining liggi fyrir. Á meðan barnið bíður er hætta á að sjálfsmat þess beri hnekki og það fyllist óöryggi með sjálft sig. Aðgengi að þjónustu fagaðila til handa börnum, greiningum og meðferðum í þeim tilfellum sem það er metið nauðsynlegt þarf að verða betra og jafnara á landsvísu. 

Hvar á að taka peningana?

Þetta er spurning sem allir stjórnmálaflokkarnir fá um þessar mundir þegar loforðin streyma fram um hvernig þeir ætla að bæta samfélagið.

Flokkur fólksins vill að lífeyrissjóðakerfið verði endurskoðað, meðal annars að staðgreiðsla skatta sé greidd við inngreiðslu í sjóðina en ekki við útgreiðslu úr þeim eins og hún er núna. Þetta mun auka tekjur ríkissjóðs um tugi milljarða króna á ári sem hægt væri að setja t.a.m. í heilbrigðiskerfið, gjaldfrjálsa grunnheilbrigðisþjónustu og til að uppræta biðlista. 

Gjaldfrjáls grunnheilbrigðisþjónusta og jöfn tækifæri til sálfræðiaðstoðar

Hér er niðurlag greinar Sálfræðiþjónusta forvörn gegn sjálsvígum sem sjá má í heild sinni á visi.is 

 

 

Flokkur fólksins vill að grunnheilbrigðisþjónusta verði gjaldfrjáls. Vinna þarf í því að efla sálfræðiþjónustu í landinu annars vegar með því að þjónustan verði niðurgreidd eins og í nágrannalöndum okkar og hins vegar að heilsugæslustöðvar verði fullmannaðar sálfræðingum til að sinna öllum aldurshópum. Með þessum hætti geta allir haft jafnan aðgang að sálfræðiþjónustu og sömu tækifæri til að leita sálfræðiaðstoðar án tillits til efnahags eða fjárhagslegrar afkomu.

 Einstaklingar eldri en 18 ára sem glíma við þunglyndi og kvíða með tilheyrandi fylgifiskum hafa oft ekki efni á sálfræðiaðstoð. Fólk getur að sjálfsögðu leitað til geðlækna og er sú þjónusta niðurgreidd af ríkinu. Bið eftir tíma hjá geðlækni er í sumum tilfellum býsna löng. Fólk hefur vissulega aðgang að bráðamóttöku í neyðartilfellum.

Einstaklingnum ber að hafa frelsi til að velja sér þá þjónustu sem hann telur að best mæti sínum sérþörfum hverju sinni. Þetta val þarf að geta verið óháð efnahag og fjárhagslegri afkomu. Væri sálfræðiþjónusta niðurgreidd eins og geðlæknaþjónusta gæti einstaklingurinn valið hvort hann vilji leysa úr sálrænum vanda sínum og ná bættari líðan með því að sækja meðferð hjá sálfræðingi eða fara í viðtal hjá geðlækni og jafnvel fá ávísuð geðlyf í sama tilgangi. Í mörgum tilfellum, sérstaklega þeim erfiðustu, þarf fólk þjónustu beggja fagaðila.

Eins og málin standa í dag hafa ekki allir jöfn tækifæri til að nýta sér sálfræðiþjónustu. Í raun má segja að sálfræðiþjónusta standi einungis þeim efnameiri til boða. Það þykir mörgum óskiljanlegt af hverju Íslendingum hefur ekki tekist að fylgja nágrannalöndum sínum í þessu efnum. Sálfræðiþjónusta er hluti af grunnheilbrigðisþjónustu í löndum sem við viljum bera okkur saman við.

Það er löngu tímabært að sálfræðiþjónusta verði hluti af þeirri  grunnheilbrigðisþjónustu sem almannatryggingakerfið tekur þátt í að greiða niður. Forvarnarúrræðin á borð við sálfræðiaðstoð þurfa að vera aðgengileg öllum án tillits til efnahags.

Síðastliðinn áratug hafa sálfræðingar ítrekað reynt að fá ráðamenn til að sjá mikilvægi þess að niðurgreiða sálfræðiþjónustu m.a. með því að sýna fram á þann sparnað sem slíkur samningur myndi skapa í heilbrigðiskerfinu. Líklegt er að með tilkomu niðurgreiðslna á sálfræðiþjónustu geti dregið úr geðlyfjakostnaði. Væri slíkur þjónustusamningur til getur sálfræðiþjónusta sem slík flokkast sem raunhæf forvörn gegn sjálfsvígum og sjálfsvígstilraunum sem og öðrum erfiðleikum og vandamálum sem upp kunna að koma í lífi sérhvers einstaklings.

Sálfræðingar eru nú komnir á flestar heilsugæslustöðvar landsins og ber því að fagna. Sálfræðiþjónustan er gjaldfrjáls fyrir börn frá 0 til 18 ára og konur sem vísað er af Mæðravernd. Enn vantar töluvert upp á að fullmanna allar stöður sálfræðinga. Fjármagnið sem var eyrnamerkt til aukningar sálfræðiþjónustu m.a. fyrir fullorðna skilaði sér ekki sem skyldi til heilsugæslustöðva. Þær stöðvar sem myndu vilja bæta við stöðuhlutfall sálfræðings þyrftu þá að taka það af öðrum rekstrarlið t.d. fækka öðru starfsfólki. Engar skýringar hafa fengist á af hverju þeir fjármunir sem eyrnamerktir voru til að auka stöðuhlutfall sálfræðinga skiluðu sér ekki þangað sem þeim var ætlað. Niðurstaðan er sú að aðeins þær stöðvar sem voru með rekstrarafgang gátu aukið við stöðugildi sálfræðings til að sinna aldurshópnum sem er eldri en 18 ára.

Kolbrún Baldursdóttir er sálfræðingur og skipar 2. sæti á framboðslista Flokks fólksins í Reykjavíkurkjördæmi norður.

Aukið fé til fræðslu og forvarna í skólum og sjálfsstyrkingu fyrir börnin

Femínistafélag Háskóla Íslands boðaði til málþings um kynferðisofbeldi þar sem fulltrúum stjórnmálaflokkanna var boðið að koma og svara hvað okkar flokkur ætlaði að gera í málefnum kynferðisofbeldis á Íslandi hljóti hann brautargengi í komandi kosningum.
Flokkur fólksins:
- Vill veita auknu fé í viðvarandi fræðslu og forvarna í skólum og sjálfstyrkingu fyrir börnin
-Ljúka hið fyrsta heildstæðri aðgerðaráætlun ríkisins í kynferðisofbeldismálum en hún hefur legið á borði stjórnvalda um langa hríð
- Vill að grunnheilbrigðisþjónusta verði gjaldfrjáls
- Vill að aðgengi að sálfræðiþjónustu verði jafnt um allt land án tillits til efnahagslegrar afkomu

Flokkur fólksins:
- Hefur Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna að leiðarljósi í öllum málefnum er varða börn
-Leggur áherslu á að börn fái alltaf hlustun og njóti ávallt vafans segi þau frá ofbeldi
- Leggur áherslu á samvinnu skóla, grasrótarsamtaka og heimila í þessum málum sem öðrum er varðar börn
- Leggur áherslu á fræðslu um viðbrögð fullorðinna ef barn segir frá ofbeldi
- Leggur áherslu á fræðslu til stofnana og fagstétta um tilkynningarskylduna

Margt annað var rætt sem Flokkur fólksins tók undir þar á meðal að staða brotaþola í ofbeldismálum er óviðunandi. Brotaþolar verða að fá aukna aðkomu að eigin málum!

Dýraníð, finna þarf gerendur dýraníðs og hjálpa þeim að stöðva atferlið

Það er fátt sem veldur manni eins mikilli sorg og harmi og fréttir af dýraníði. Oft er ekkert vitað um hvort þarna sé á ferðinni ungmenni eða fullorðinn einstaklingur. Við fréttir af þessu tagi velta margir án efa fyrir sér hvernig andleg líðan þess sem þetta gerir sé? Maður fer að leita orsaka og einhverjir spyrja án efa hvort gerandinn hafi e.t.v. verið meiddur sjálfur, er hann jafnvel haldinn miklum sársauka, reiði og biturleika sem hann nærir með því að pynta og drepa dýr?

Hver svo sem orsökin er, virðist ljóst að sá sem svona gerir er ekki heill.

Ég hef sem sálfræðingur verið spurð alls konar spurningar í þessu sambandi. Sem dæmi er spurt, getur verið að sá sem þetta gerir sé bara hreinlega siðblindur og ill manneskja?

Önnur algeng spurning í þessu sambandi er hvort þetta sé ekki allt sjónvarpinu og tölvuleikjunum að kenna? Þessum spurningum er erfitt að svara enda líklegt að orskir séu flóknari en svo að hægt sé að kenna einhverju einu um.

 

Ef skyldi vera um ungmenni að ræða er oft álitið að uppeldinu sé um að kenna eða er viðkomandi haldinn einhverri röskun?

 

Í mörgum tilfellum vitum við aldrei hver var að verki, ungmenni eða fullorðinn. Eitt teljum við víst að sá sem svona gerir hefur ekki mikla samkennd, alla vega ekki með dýrum. Sé um að ræða fleiri en einn að verki koma spurningar um áhrifagirni. Sé um að ræða hóp má spyrja hvort hér sé um hópþrýsting að ræða? Getur einstaklingur verið svo áhrifagjarnt að ef hvattur til að taka þátt í verknaði sem þessum láti hann tilleiðast?

Svona má lengi spekúlera og oft fást engin svör. Eftir situr ömurlegur veruleiki, einhver ákvað að meiða og drepa dýr sem enga vörn eða björg gat sér veitt. Gerandinn finnur e.t.v. ekki tilfinningu eftirsjár akkúrat núna en síðar, einn daginn í lífi hans er líklegt að samviskan kalli. Mikið langar mig til að ná í þennan geranda/gerendur til að hjálpa honum/þeim að stöðva þetta hræðilega atferli!

 

 

 

 

 

Barnaníðingar kasta gjarnan út netum sínum á Netinu

Ég vil leggja áherslu á það sem kom fram í viðtali við Berg Þór í Kastljósinu í gær er varðar aðdraganda að kynnum barnaníðinga við fórnalömb sín á Netinu, hversu langur og lúmskur aðdragandinn getur verið. 
Hér koma glefsur úr fræðsluerindinu
MINN LÍKAMI, MÍN SÁL

Barnaníðingar kasta gjarnan út netum sínum á Netinu. 
Þar fara oft fram fyrstu kynni

Níðingurinn segist oft vera annar en hann er. Hann byggir upp trúnað, traust og vináttu barnsins jafnvel í langan tíma t.d. með því að:
Segjast vera vinur, skilja vel hugsunar og líðan barnsins, sýnir því umhyggju, segist hafa oft liðið eins og að hann vilji hjálpa því
Reynir að grafa undan trausti þess gagnvart fjölskyldu
Lofar gjöfum, peningum eða annarri skemmtun

Þegar trúnaður hefur myndast þá tekur hann næsta skref og vill fá barnið til að ganga lengra t.d.:
Taka af sér (alls kyns) myndir og senda sér
Fá barn/ungling til að fækka fötum, afklæðast fyrir framan vefmyndavél og vera þannig þátttakandi eða áhorfandi kynferðislegra tilburða og/eða hlusta með sér á klámfengið tal

Fá barn/ungling til að hitta sig

 

Ofbeldi gegn börnum er málaflokkur sem aldrei má sofna í samfélagsumræðunni

Ofbeldi gagnvart börnum af hvers lags tagi er málaflokkur sem aldrei má sofna í samfélagsumræðunni. 
Fræðsluerindið MINN LÍKAMI, MÍN SÁL er ætlað foreldrum, skólum og íþróttafélögum.
Farið er m.a. í eftirfarandi efnisatriði:

Helstu birtingamyndir kynferðisofbeldis
Hvaða börn eru helst í áhættuhópi?
Hvar getur misnotkun m.a. átt sér stað?
Þegar gerandi er nákominn
Forvarnir, fræðsla og fyrirbyggjandi aðgerðir
Samvinna skóla/grasrótasamtaka og heimila
Viðbrögð fullorðinna þegar barn segir frá
Vísbendingar um misnotkun

Á kolbrunbaldurs.is má nálgast nánari upplýsingar um þjónustu Sálfræðistofunnar þar á meðal fræðslu í boði. 
Einnig er þar að finna eftirfarandi fræðslu- og viðtalsþætti um ofbeldismál þar á meðal kynferðisofbeldi gagnvart börnum:

SASA
SASA er félagsskapur karla og kvenna sem hafa sameiginlega reynslu af því að hafa orðið fyrir kynferðisofbeldi einhvern tímann á lífsleiðinni.

Minn líkami, mín sál
Farið er yfir helstu atriði er varða varnir gegn kynferðisofbeldi gegn börnum.

Ofbeldi á meðgöngu
Viðtal við Hallfríði Kristínu Jónsdóttur.

Ýmsar hliðar heimilisofbeldis
Rætt við Sigþrúði Guðmundsdóttur, framkvæmdarstýru Kvennaathvarfsins.

Karlar til ábyrgðar
Viðtal við sálfræðingana Andrés Ragnarsson og Einar Gylfa Jónsson um meðferð fyrir karla sem beita ofbeldi á heimili sínu.

Kynferðisleg áreitni á vinnustað
Viðtal við Brynhildi Flovez, lögfræðing.

sjá þætti hér

Þakklát fyrir að tilheyra þessari þjóð og eiga þess kost að njóta hennar menningar.

Ég var við hátíðarhöldin í morgun á Austurvelli og það er satt sem fram hefur komið að lögreglan var ekki bara sýnileg heldur einnig býsna hávaðasöm á köflum. Eftir því var tekið að í miðjum kórsöng mátti heyra, "skipanir, hróp og köll" er varða siði í tengslum við að standa heiðursvörð.
En allt var þetta afar hátíðlegt og dásamlegt að heyra þjóðsönginn sunginn einmitt við þessar aðstæður. Það er ekki annað hægt en að fyllast þakklæti fyrir að tilheyra þessari þjóð og eiga þess kost að njóta hennar menningar. En það er eins og við vitum ekkert sjálfgefið.

Má ég fá að skreppa á klósettið hjá þér?

"Efnahagsástandið er gott um þessar mundir á Íslandi og jafnvel betra en nokkurn tíman áður". Þetta kom fram í fréttum í kvöld. Á sama tíma er aukning í tilfellum þar sem fjölskyldur búa við óviðunandi aðstæður, hafa sem dæmi ekki aðgang að eldhúsi, baðaðstöðu, jafnvel ekki salerni. Fram hefur einnig komið að sá hópur sem býr í ósamþykktu húsnæði s.s. iðnaðarhúsnæði hefur stækkað.

Gleymum ekki góða fólkinu sem hefur sinnt sínum störfum með fötluðu fólki af alúð, nærgætni og fagmennsku

Mitt í þeim fréttum sem nú berast um ofbeldi starfsmanna gegn fötluðu fólki þar sem það var vistað langar mig að beina athygli að þeim fjölmörgu starfsmönnum sem hafa ávallt sinnt starfi sínu með fötluðu fólki af alúð og nærgætni. Það hlýtur að vera erfiðara en tárum taki að vera í þeirra sporum nú þegar fréttir um ofbeldi og vanrækslu þessa varnalausa minnihlutahóps berast. Gleymum ekki góða fólkinu sem hefur verið í þessum störfum og sinnt því af natni og fagmennsku!!

Einelti á vinnustöðum, fræðslumyndband

Einelti á vinnustöðum: skilgreiningar, birtingamyndir, afleiðingar, gerendur og þolendur

Finna má fleiri myndbönd um sambærilegt málefni og almennt um samskipti á KOMPÁS, þekkingar- og fræðsluvef.
Einnig á www.kolbrunbaldurs.is

Framkoma og hegðun í krefjandi aðstæðum

Framkoma í krefjandi aðstæðum

Fleiri myndbönd um góða samskiptahætti má finna á Kompás, fræðuslu- og þekkingarvef. Einnig á www.kolbrunbaldurs.is

 

Samskipti á vinnustað, myndband á KOMPÁS

Hér er eitt af myndböndunum sem finna má á KOMPÁS, fræðslu- og þekkingarvef um miðlun hagnýtra upplýsinga.
Myndbandið fjallar um samskipti á vinnustað og samskipti almennt.
Grunnur að góðum samskiptum

Á KOMPÁS má einnig finna stutt myndbönd sem fjalla um birtingarmyndir eineltis, orsakir, einkenni og aðstæður þolenda og gerenda, verkferla og verklag við úrvinnslu eineltiskvartanna á vinnustöðum

Sjá einnig upplýsingar á www.kolbrunbaldurs.is

Að setja mörk og segja skilið við meðvirkni og þörfina að þóknast

Það býr í flestu fólki þörf og löngun til að hjálpa og styðja sína nánustu og einnig aðra bæði þá sem við umgöngumst en líka ókunnugt fólk. Og þannig á það að vera. Okkur ber að huga að náunganum, rétta honum hjálparhönd og eftir atvikum stíga út fyrir þægindarammann til að aðstoða aðra. Góðmennska og hjálsemi er eitt aðallímið í samfélagi eins og okkar.

En hjálpsemi á sína öfgafullu og ýktu birtingamynd eins og allt annað. Það er t.d. þegar hjálpsemin er drifin áfram af tilfinngum meðvirkni og þörfinni fyrir að þóknast. Fólk sem er krefjandi og þurftarfrekt gengur iðulega á lagið gagnvart þeim sem eiga erfitt með að segja nei eða setja eðlileg mörk. Gagnvart krefjandi fólki upplifa hinir meðvirku sig oft í stöðu bjargvættar eða verndara. Í þessum tilfellum getur hjálp-, og greiðsemin farið að vinna gegn þeim sjálfum og er jafnframt ekkert endilega að gagnast þeim sem hana þiggur. Sá sem er læstur inn í boxi meðvirkni leyfir oft hinum krefjandi einstaklingi að ná stjórn á sér og stýra líðan sinni. Sé hann ósáttur og vansæll, er meðvirki hjálparaðilinn það líka.

Krefjandi einstaklingar
Þegar talað er um að einhver sé krefjandi er verið að vísa til fólks sem er ítrekað að biðja um eitthvað sem það þarfnast eða kvarta yfir að vanta og nota þá samskipti s.s. að heimta, nöldra eða kvabba. Stundum er það vegna þess að þeim finnst þeir eiga bágt og geti ekki aðra björg sér veitt. Þeir sem eru frekir á aðra, (stundum vísað til sem orkusugur) er oft fólk sem líður af einhverjum orsökum illa. Sumir hafa lágt sjálfsmat og eru óöryggir með sig og/eða eru í erfiðleikum með sjálfa sig. Vegna vanlíðunar geta þeir orðið ofuruppteknir af sjálfum sér, aðstæðum sínum og tilætlunarsamir og eiga þar að leiðandi erfiðara með að setja sig í spor annarra. Þetta er einnig stundum fólkið sem finnst það fá minna en aðrir; finnst það ekki fá næga athygli; finnst að ekki sé tekið eftir verðleikum þess eða finnst að það fái ekki það sem það verðskuldar. Því finnst það jafnvel vera óheppnara en aðrir eða vera beitt meira órétti/óréttlæti en almennt gengur og gerist. Til að fá sínu framgengt, eða til að fá vorkunn og samúð notar það oft ákveðin stýritæki í samskiptum s.s. svipbrigði, fýlu, hunsun, þögn/þagnir eða aðrar neikvæðar tilfinningar og sá þannig fræi vanlíðunar og óöryggis í hjarta þeirra sem þeir umgangast. 

Sá sem á erfitt með að setja öðrum mörk og er meðvirkur er iðulega viðkvæmur gagnvart þeim sem krefst mikils, enda finnst honum, í sinni meðvirkni, hann beri á einhvern hátt ábyrgð á líðan hans. Honum finnst hann skyldugur til að reyna að bæta líðan þessa einstaklings og gera hann glaðari. Í viðleitni sinni til að hjálpa fer hann jafnvel að stjórna eða plotta bak við tjöldin til að greiða leið þess sem gerir kröfurnar.

Innst inni veit hinn meðvirki stundum ósköp vel að hamingja og velgengni er að stærstum hluta í höndum hvers og eins. Engu að síður þorir hann oft ekki að að segja "nei" við hinum ýmsu kröfum eða setja nauðsynleg mörk því hann óttast sterk viðbrögð og höfnun. Ákveði hann að setja mörk fær hann jafnvel samviskubit og finnst hann hafi brugðist.

Orsakir að baki meðvirkni og þess að geta ekki sett öðrum mörk
Oft má leita orsaka meðvirkni og þess að vilja þóknast í uppeldisaðstæðum. Hugmyndir og skilaboð sem komin eru úr því umhverfi sem einstaklingurinn ólst upp í hafa iðulega mikil og oft varanleg áhrif. Ekki er óalgengt að foreldrar hafi verið fyrirmyndir og tekur einstaklingurinn ýmsar venjur og siði upp eftir því hverju hann vandist á sínu bernskuheimili. Hafi viðkomandi horft upp á meðvirka hegðun foreldris t.a.m. á heimili þar sem annað foreldri var alkóhólisti eða haldið alvarlegum geðrænum erfiðleikum, er allt eins líklegt og hann tileinki sér samsvarandi hegðun og viðbrögð í samskiptum við aðra.

Segja stopp við meðvirkni og að vera sífellt að reyna að þóknast
Ef ekki eru sett mörk er víst að einhverjir gangi á lagið og geri ítrekaðar kröfur sem erfitt getur verið að mæta. Jafnvel þótt þeim hafi verið mætt, koma bara nýjar og fleiri. Sá sem ekki getur sett mörk og er meðvirkur á það á hættu að vera ofnotaður og jafnvel misnotaður. Af vorkunn og samviskubiti heldur hann oft engu að síður áfram að leita leiða til að uppfylla kröfur og telur sig með því vera að bæta líðan þess sem krefst eða biður.

Það hefur verið margsýnt fram á að þeir sem ekki setja mörk eru í hættu á að fara fram úr sjálfum sér, verða ofurþreyttir og fullir streitu og kvíða með tilheyrandi fylgifiskum. Stundum eru þeir fylgifiskar alls kyns andlegir og líkamlegir kvillar og eða ánetjun á áfengi, mat eða öðru sem þeim finnst geta sefað álagið.

Þegar svo er komið þarf að grisja bæði kröfur sem aðrir gera og einnig kröfur sem viðkomandi gerir til sjálfs sín. Fyrsta skrefið er að láta af allri stjórn, viðurkenna vanmátt sinn í málum sem viðkomandi hefur ekki eða á ekki að hafa með að gera. Láta verður af allri stjórnsemi, vélabrögðum og tilraunum til að stjórna umhverfinu hvort heldur leynt eða ljóst. Leggja verður áherslu á að vera heiðarlegur, opinn og einlægur gagnvart sjálfum sér og öðrum. Afneitun og bæling eða réttlæting af einhverri sort á ekki heima í þessari vegferð.

Skoða þarf hvað er mitt og hvað er annarra að gera, skipuleggja, annast um o.s.frv. Horfast þarf í augu við hvernig hræðsla við að vera ekki vinsæll, skemmtilegur eða duglegur hefur stjórnað og hvernig viðkomandi hefur e.t.v. um langt skeið verið að þóknast öðrum af ótta við að vera gagnrýndur, baktalaður eða jafnvel hataður. Feiri spurningar geta hjálpað til að kortleggja sjálfan sig í þessari vinnu:

Hvert er mitt hlutverk?
Hvar liggur mín ábyrgð?
Hef ég verið að fara duldar leiðir til að stjórna?
Er ég einhvers staðar að vinna bak við tjöldin til að hafa áhrif?

Þessi vinna reynist mörgum erfið því þeir óttast svo mjög höfnun, eða að "viðkomandi" verði sér reiðir, sárir eða fari í fýlu í versta falli hætti jafnvel að tala við þá. Þó er það vitað að þeir sem geta ekki sett öðrum mörk geta allt eins komist að því að þegar þeim vantar sjálfum hjálp eru þeir sem hann hefur verið að liðsinna svo mikið ekki endilega reiðubúnir að gjalda líku líkt. Þeir sem setja sjálfum sér og öðrum eðlileg mörk eru mikið líklegri til að öðlast bæði ríkari sjálfsvirðingu og virðingu annarra. 

Þeir sem eiga erfitt með að segja nei hafa kannski lengi verið að ganga á eigin varaforða og eru farnir að finna fyrir togstreitu og pirringi sem oftar en ekki beinist síðan að einhverjum allt öðrum. Áður en svo langt er gengið er ekki úr vegi að fara yfir verkefnalistann og athuga hvort ekki megi grisja hann. Leiðin út úr ofurábyrgð og meðvirkni hefst í okkar eigin hugsanagangi. Spyrja þarf sjálfan sig: 

1. Hver er tilgangurinn og markmið með þessu verki ...?
2. Vil ég gera þetta?
3. Þarf ég að gera þetta?
4. Hvers vænti ég ef ég geri þetta...?
5. Fyrir hvern er ég að gera þetta..?
6. Hver segir að ég eigi að gera þetta...?
7. Hvaðan koma þessar væntingar/kröfur..?
8. Hef ég verið beðin um þetta...?
9. Á ég að segja nei við þessu..? þar sem þetta er á könnu annars?

Það er á hvers manns ábyrgð að setja mörkin fyrir sig og umfram allt, ekki láta stjórnast af ótta við höfnun eða ótta við að verða ekki elskaður og dáður, virtur eða vinsæll. Neikvæðar hugsanir um aðra manneskju er vandamál þess sem á þær hugsanir en ekki þess sem þær eru um.

Í blíðu og stríðu

Sambandsvandi á sér ýmsar birtingamyndir. Stundum eru árekstrar vegna mismunandi væntinga, gildismats eða ólíkra persónuleikaþátta sem rekast illa saman. Einnig vegna trúnaðarbrests, tortryggni og vantrausts sem stundum á rætur að rekja til framhjáhalds eða tilfinningalegra samskipta annars aðilans við aðra manneskju.

Stundum liggur vandinn í "valdabaráttu", þörfinni að stjórna. Þá einkennast samskiptin af því að annar eða báðir aðilar finnst þeir þurfa ávallt að hafa síðasta orðið og telja sig alltaf hafa rétt fyrir sér. Í öðrum tilfellum liggur vandinn í andlegum og/eða líkamlegum erfiðleikum eða ofbeldishegðun sem má rekja til skapgerðabresta og/eða geðrænna erfiðleika. Pör sem eru mikið að þrasa, rífast um allt og ekkert eru stödd á einhverjum óskilgreindum stríðsvettvangi en vita ekkert endilega alltaf um hvað þau eru að rífast eða út á hvað ágreiningurinn gengur. Stundum er vandinn fjölþættur og á rætur að rekja í mörgum þáttum Langvarandi vandi er oftar en ekki farinn að hafa skaðleg áhrif á alla fjölskylduna.

Sé "valdabarátta" til staðar í upphafi sambands eða fljótlega eftir að aðilar byrja saman er líklegt að hún loði við og verði til staðar áfram nema aðilar geri sér grein fyrir vandamálinu og taki meðvituð, ákveðin skref til að leysa það. Pör sem eru hætt að tala saman lýsa því oft að fyrst í sambandinu hafi þau geta talað endalaust saman en svo hafi samskiptavandi með tilheyrandi vansæld, svekkelsi og öðrum fylgikvillum leitt þau smám saman inn í þögn eða langvinna "fýlu."

Ráðgjöf 
Í mörgum tilfellum tekst með aðkomu þriðja aðila að bæta sambandið sé á annað borð vilji beggja til þess. Stundum hefur annar aðilinn ákveðið að yfirgefa sambandið en vill fara milda leið að því með því að fara í ráðgjöf og geta þá sagt við sjálfan sig og aðra að allt hafi verið reynt. Með því að fara í ráðgjöf fær sá aðili sem hefur ákveðið innra með sér að vilja skilnað frekari fullvissu um hvort það sé sú leið sem hann vill raunverulega fara. 

Rót vandans leitað
Eitt af fyrstu skrefum fagaðilans er að skoða rót vandans eða upphaf hans og hvernig hann hefur þróast. Í sumum tilfellum, t.d. ef vandinn liggur í íþyngjandi hegðun annars eða beggja aðila þarf að fara hina leiðina í vinnslunni þ.e. að breyta/stilla/milda eða aðlaga atferlið sem um ræðir til að gefa rými og tíma til að skoða nánar rót vandans. Til að skilja vandann og þróun hans betur er oft gagnlegt að skoða á hvaða forsendum aðilar byrjuðu saman og á hvernig grunni sambandið er byggt? Stundum segir fólk að "hjónabandið" hafi meira svona "atvikast", eitt leitt að öðru og að eðlilegt framhald hafi verið hjónaband.

Í öðrum tilfellum segir fólk að sambandið sé byggt á traustum grunni ástar og virðingar og vissu um að hjónabandið væri eins skotheldur ráðahagur og hugsast gæti. Dæmi eru þó um að fólk segi að það hafi skynjað að "þetta" myndi hvorki ganga vel né lengi en samt ákveðið að ganga í hjónaband í þeirri von að hlutirnir myndu þróast með jákvæðum hætti. Það er einnig nokkuð algengt að ákvörðun um að ganga í hjónaband sé tilkomin til að tryggja erfðarréttindi enda séu þá komin börn og eignir og aðilar ákveðnir í að vera saman. Flestir ganga vissulega í hjónaband með væntingar um að hjónabandið haldi í gegnum súrt og sætt, í blíðu og stríðu.

Í para- og hjónaráðgjöf er skoðað hvaða tilfinningar og væntingar eru tengdar við aðstoð fagaðila. Báðir aðilar tjá sig um hvað þeim finnst jákvætt í sambandinu og hvað þeim finnst að þurfi að laga. Kanna þarf hvort aðilar vilja fara í að byggja upp og laga sambandið eða hvort öðrum aðilanum eða jafnvel báðum finnist sambandið hreinlega hafa runnið sitt skeið og séu þeir þá allt eins að leita eftir skilnaðarráðgjöf. Í mörgum tilfellum eru aðilar óvissir hvað þeir vilja, hugsanir og tilfinningar sveiflast til og óttast eiginlega bæði að halda sambandinu áfram en kannski enn meira "að skilja."

Þessi mál eins og önnur geta verið afar ólík. Stundum eru aðilar komnir til sálfræðings til að fá aðstoð hans við að breyta maka sínum, jafnvel í grundvallaratriðum. Vissulega geta allir gert breytingar á eigin hugsun, viðhorfum sem leiðir til breyttrar og þá bættrar hegðunar. Til að sjá nauðsyn þess að breyta eigin atferli þarf viðkomandi að hafa innsæi í "sjálfan sig", vera tilbúinn að horfa með gagnrýnum augum á sinn hlut í málum, viðurkenna eigin mistök og geta sýnt sveigjanleika í samskiptum. Að baki breytingum sem þessum þarf að vera einlæga löngun til að vilja leggja sitt að mörkum til að bæta samskiptin við makann. Oft vill fólk leggja mikið á sig til að bæta sambandið þegar komið er inn á gólf sálfræðings.

Vinnslan
Fyrir fagaðilann er að finna út hvað aðilar vilja gera og hvort það er samhugur um að laga sambandið þannig að báðum geti liðið vel í því. Í vinnslunni felst að hjálpa aðilum að greina aðalatriði frá aukaatriðum, hvað það er sem aðilum finnst skipta máli þegar upp er staðið. Greina þarf hvort um er að ræða einhvern einn grunnvanda sem leitt hefur til ýmiskonar fylgivanda, eða hvort sambandið er komið í einhvern vítahring sem finna þarf leið til að klippa á. Í vinnslunni felst m.a. að setja markmið og gera áætlanir um hvernig nálgast skuli markmiðið. Allar tillögur og hugmyndir um betrumbætur eru unnar í samráði við parið enda vinnan þeirra þegar heim er komið. Fólk er "misopið" og oft finnst hinum "lokaða" einstaklingi betra að ræða viðkvæm mál sem þessi með aðstoð þriðja aðila.

Mál eru misalvarleg og djúpstæð. Erfiðustu málin eru þau sem orðið hefur tilfinningarlegt trúnaðarbrot milli aðila sem dæmi vegna framhjáhalds eða að annar aðilinn hefur verið í tilfinningalegu skriflegu sambandi við einhvern annan án tillits til hvort um stefnumót hafi verið að ræða eða ekki. Verði trúnaðarbrot er fótum trausts oft kippt undan þeim sem óttast að hann hafi verið svikin eða sé um það bil að verða svikin. Þegar tortryggni og vantraust hefur sáð sér getur verið afar erfitt að ná aftur fyrri stað í sambandinu. Tortryggni er eins og eitur sem býr um sig í iðrunum og skýtur upp kollinum við hið minnsta áreiti. Minning um trúnaðarbrot er iðulega geymd en ekki gleymd og er afar mismunandi hvort fólk nái takti að nýju og hvort þá sá taktur endist. 

Öllum pörum er það hollt að spyrja sig hvort og hversu mikið þau þekkja hvort annað. Spyrja:

Ríkir traust, virðing, samheldni og gagnkvæmur skilningur milli okkar?
Getum við bæði átt okkar einstaklingslíf og samlíf/fjölskyldulíf án þess að eiga von á gagnrýni, óheiðarleika eða óeðlilegum höftum? 

Ákvarðanir sem varða alla fjölskylduna svo sem þær sem hafa að gera með fjármál, búsetu, tímasetningu viðburða og tímalengd, börnin og annað grundvallarskipulag fjölskyldunnar verða að vera sameiginlegar.“

Góð samskipti eru númer eitt og því meira gegnsæi, opin samskipti, hreinskilni og einlægni sem ríkir í sambandinu því meiri líkur eru á að það lifi og verði farsælt. Lífsstíll beggja þarf einnig að eiga saman og fólk þarf að geta talað saman, skilið hvort annað, hlustað á hvert annað og sett sig í spor hvers annars ef sambandið á að verða farsælt fyrir báða aðila. Farsælt samband einkennist ekki bara af því að vera rekið eins og gott fyrirtæki heldur að aðilar hlakki til að koma heim, hlakki til að hittast og vera saman og langi í nánd og samveru við hvort annað.

Þessi grein er byggð á viðtali við KB sem birtist í Brúðkaupsblaði Morgunblaðsins 15. apríl 2016

 

 

 

Meðvirkni í pólitík

Allir geta í ákveðnum aðstæðum verið meðvirkir. Meðvirkni er andlegt ástand sem án fyrirvara og oft núvitundar skríður upp eftir bakinu og nær hálstaki á viðkomandi. Meðvirkni spyr hvorki um kyn, aldur, vitsmunaþroska, menntunarstig, félagslega stöðu, þjóðerni, trú eða nokkuð annað.

Mikið hefur verið talað um meðvirkni í þeim ósköpum sem gengið hafa á í stjórnmálunum að undanförnu. Upphaflega og lengst af var hugtakið meðvirkni(codependence) aðallega notað í tengslum við streituna sem fólk upplifir við að búa með alkóhólista eða fíkli. 

Meðvirkni í stjórnmálum 
Þegar talað er um meðvirkni í pólitík snýst hún oft um tryggð við samflokksmenn og stefnu. Djúpstæð tryggðartilfinning getur náð slíkum tökum á einstaklingi að hann er tilbúinn að ganga fram fyrir skjöldu og verja jafnvel vafasama hegðun samflokksmanns síns.

Feluleikur er eitt aðalsmerki meðvirkni. Reynt er að fela hinn raunverulega vanda eða í það minnsta alvarleika hans. Hugurinn fer á fullt að finna viðeigandi túlkun á "vandanum" og þeim raunveruleika sem umlykur hann. Reynt er að finna mildari vinkla og stundum er gripið til hreinnar afneitunar og bælingar með tilheyrandi réttlætingum. Allt skal gert til að halda ímyndinni jákvæðri út á við.

Í þessu ástandi tapar hinn meðvirki oft dómgreind sinni og hreinlega dettur úr tengslum við sitt innra sjálf. Hann byrjar að hagræða hlutum, jafnvel ljúga að sjálfum sér án þess að gera sér grein fyrir því.

Stundum er eins og einhvers konar sjálfvirkni taki við og hugur viðkomanda og tilfinningar læsast inn í boxi sem er allt að því brynvarið gegn rökum og jafnvel staðreyndum. Ekkert nær í gegn. Þess vegna er oft talað um meðvirkni sem sjúkdóm. Ástandið getur orðið geigvænlegt og fólk sem reynir að ná til hins meðvirka horfir á fjarrænt augnaráðið og hlustar á óminn af síendurteknum frösum sem verður eins og biluð grammófónplata. Hinn meðvirki hefur stimplað inn í huga sinn ákveðna útskýringu eða réttlætingu sem hann endurtekur í sífellu í þeirri von um að stimpla hana inn í huga annarra. Því oftar sem hann endurtekur sig því sannfærðari verður hann um að þetta sé sannleikurinn og að þeir sem halda einhverju öðru fram skorti skilning eða séu bara vitlausir, jafnvel vondir?

Hvað viðheldur meðvirkni?
Það getur verið flókið samspil ólíkra þátta sem orsakar og viðheldur meðvirknihugsun og hegðun. Ástæður og orsakir liggja m.a. í persónuleika-uppeldis- og aðstæðubundnum þáttum. Þegar horft er orsakir meðvirkni í stjórnmálum er auk skuldbindingar um tryggð einnig að spila inn í tilfinningar eins og samviskusemi, trúin að vera ómissandi og að sjálfsögðu væntumþykja og kannski einnig meðaumkun með þeim sem meðvirknin snýst um.

Meðvirkir einstaklingar kjósa oft, vegna eigin óöryggis, að vera frekar "fylgjendur" fremur en frumkvöðlar. Þeir sem hafa, af óttablandinni virðingu fylgt liði að baki t.d. "einræðisherrum" af einhverri sort eru oft mjög meðvirkir með leiðtoga sínum. Þeir standa jafnvel með honum út yfir gröf og dauða og gildir þá einu þótt sá hinn sami hafi gerst sekur um siðferðisbrot eða glæp.

Meðvirkniástand felur einnig í sér vissa eigingirni. Hinn meðvirki óttast um eigin hag spili hann ekki með. Hann óttast að vera "hent út" og utan hópsins muni hann e.t.v. ekki spjara sig nógu vel? Hann veltir fyrir sér eigin stöðu fari hann gegn hópmenningunni s.s. orðspori, hlutverkamissi, fjárhagslegri og félagslegri afkomu sinni og öryggi. Oft skortir einfaldlega kjark og áræðni til að mótmæla ríkjandi skoðun hópsins. Sá sem finnur að hann er hvorki sammála né sáttur og ákveður að fylgja eigin sannfæringu í aðstæðum sem þessum þarf að hafa stórt bein í nefinu og breitt bak. Hann þarf að vera tilbúinn að taka afleiðingunum kjósi hann að mótmæla og finnast að eigin samviska sé meira virði en þær. Stundum gerist það að samviskan sem kraumar undir niðri tekur völdin og brýtur sér leið gegnum meðvirknimúrinn. Varnirnar bresta þá stundum eins og spilaborg og manneskjunni finnst hún verða að bakka út ef sjálfsvirðingin á ekki að hljóta skaða af.

 

 

 

 

Gæfusmiðurinn

Það er óhemju mikið lagt á börn sem alast upp við ótryggar fjölskylduaðstæður eins og drykkju foreldra,  andleg veikindi þeirra eða heimilisofbeldi.

Þetta eru börnin sem aldrei geta vitað fyrirfram hvernig ástandið er heima þegar þau koma úr skólanum. Þrátt fyrir óvissu og óöryggi læra mörg að gæta leyndarmálsins. Mörg forðast að koma heim með vini sína og sum reyna að halda sig sem mest hjá vinum eða ættingjum eins og ömmu og afa ef þau eiga þess kost. Börn sem eiga yngri systkin finnst mörgum þau verða að vera til staðar á heimilinu til að geta verndað yngri systkini eða staðið vörð um foreldri ef þau óttast að ástandið verði slæmt á heimilinu. 

Barn sem elst upp við erfiðar heimilisaðstæður sem þessar fer oftar en ekki á mis við hvatningu, fræðslu og viðhlítandi umönnun. Sum eru hreinlega vanrækt. Glími þetta sama barn einnig sjálft við einhverja röskun t.a.m. ADHD eða aðra röskun getur staða þess verið sérlega bágborin. Sama má segja um börnin sem eru að takast á við einhver afbrigði námserfiðleika, félagsleg vandamál eða annan vitsmunaþroskavanda.

 „Sjúkt“og skaðlegt samskiptakerfi s.s. öskur, hótanir, viðvarandi rifrildi eða langvarandi þagnir og samskiptaleysi eru algengar á heimilum þar sem foreldrar glíma við geðræn veikindi, fíkni- eða reiðstjórnunarvanda. Sum börn tileinka sér neikvæðan talsmáta sem þau heyra á heimilinu þar sem þau þekkja e.t.v. ekkert annað og telja samskipti sem þessi einfaldlega eðlileg. Mörg börn sem alast upp við erfiðar aðstæður eins og þessar koma út í lífið með brotna sjálfsmynd, vanmáttarkennd og óöryggi í félagslegum aðstæðum.

Þeir sem hafa verið aldir upp á heimilum þar sem „sjúkt samskiptakerfi“ var við lýði, eiga oft sem fullorðið fólk erfitt með að lesa í aðstæður. Þeim hættir einnig til að oftúlka eða jafnvel misskilja orð og atferli. Einstaklingur með brotna sjálfsmynd á það einnig til að gera óraunhæfar kröfur til sjálfs síns og stundum einnig til annarra. Brotinni sjálfsmynd fylgir iðulega sjálfsgagnrýni og sjálfsniðurrif. Séu gerð mistök á einstaklingur með neikvæða sjálfsmynd afar erfitt með að fyrirgefa sér. Hugsanir á borð við„ég er ómögulegur“, „ég er alltaf að gera mig að fífli“, „ég klúðra alltaf öllu“ eða „það gengur aldrei neitt upp hjá mér“ vilja sækja á.

Óttinn við höfnun og neikvætt almenningsálit er daglegur ferðafélagi einstaklings sem hefur ekki mikla trú á sjálfum sér og líður illa í eigin skinni. Sé honum hrósað, þá líður honum jafnvel bara enn verr því honum finnst hann ekki eiga hrósið skilið. Hann einfaldlega trúir ekki að hann geti hafa gert eitthvað gott.  Í samskiptum við aðra eru varnir einstaklings sem líður illa með sjálfan sig oft miklar. Sumir eiga í erfiðleikum með hreinskilni og finnst erfitt að tjá skoðanir sínar og tilfinningar. Að sama skapi getur hann átt erfitt með að setja ekki bara sjálfum sér mörk heldur einnig öðrum. Einstaklingur sem er með mikla minnimáttarkennd á iðulega erfitt með að taka gagnrýni.  Hin minnsta athugasemd getur í verstu tilfellum framkallað sterk varnarviðbrögð sem leiðir af sér tilfinningu vonleysis og vangetu.

Þeim sem líður með þessum hætti hefur stundum skerta sjálfsvirðingu og tilfinning um verðleika getur verið dauf.  Stundum nær minnimáttarkennd, pirringur og jafnvel öfund stjórninni, ekki bara á hugsun heldur einnig á atferli. Þá er stundum eins og sefjun finnst í því að skapa óreiðu. Tilgangurinn, meðvitaður eða ómeðvitaður, er e.t.v.  á þessari stundu ekki alltaf ljós manneskjunni og leiði fylgir oft í kjölfarið.

Einstaklingi  sem óttast að öðrum finnist hann lítils virði finnst sem hann geti ekki átt mikla hamingju skilið. Gangi honum vel og allt virðist ganga honum í haginn fyllist hann jafnvel óöryggi og kvíða. Hann er þess jafnvel fullviss að velgengni geti ekki varað lengi.

Þeim einstaklingi sem hér hefur verið líst finnur sig stundum í nánu sambandi við annan aðila sem glímir við sambærilegan vanda, stundum fíknivanda með tilheyrandi fylgifiskum.

Börn frá heimilum þar foreldri glímir við alvarleg andleg veikindi,  þekkja e.t.v. fátt annað en skipulagsleysi, óvæntar uppákomur og óreiðu í uppvexti sínum. Þegar komið er á fullorðinsárin er þess vegna stundum ofuráhersla lögð á reglu og skipulag.

Birtingarmyndirnar eru margar s.s. ofur- hreinsi- og tiltektarþörf. Einnig rík þörf á að stjórna öðrum og hafa fulla stjórn á umhverfinu. Fyrirhyggjan, eins nauðsynleg og hún er, getur auðveldlega gengið út í öfgar. “Allt þarf helst að vera „fullkomið“, en samt er aldrei neitt nógu gott. “Hálfa glasið er áfram séð sem hálftómt en aldrei hálffullt.” Stundum eru öfgarnar alveg í hina áttina þegar óreiða og skipulagsleysi nær yfirtökum í lífi einstaklingsins.

Það er vissulega mjög sammannlegt að efast stundum um sjálfan sig og finnast maður ekki vera að standa sig. Sjálfsöryggi sérhvers einstaklings tekur mið af mörgu, s.s félagslegum aðstæðum hverju sinni og  hvort viðkomandi telji sig standast eigin væntingar og annarra. En fyrir þann sem er alinn upp í umhverfi þar sem reglur og norm voru hunsuð og almennum umönnunarþáttum jafnvel ekki sinnt, er baráttan við vanmáttartilfinninguna og óttinn við höfnun stundum daglegt brauð. 

Þrátt fyrir erfiða bernsku virðast samt margir koma með eindæmum sterkir út í lífið. Þeim tekst, stundum með góðra manna hjálp að að átta sig á samhengi hlutanna, vinna með sjálfið og taka ákvarðanir sem koma þeim til góða til skemmri eða lengri tíma.

Ástæðan er sú að það eru ótal aðrar breytur, innri sem ytri sem hafa áhrif á heildarútkomuna. Sum börn eru svo lánsöm að hafa kynnst í uppvexti sínum, fólki sem tók þau að sér. Ömmur og afar geta verið sannir bjargvættir svo fremi sem þau eru ekki meðvirk með hinu sjúka foreldri. Sumir eru svo lánsamir að hafa persónuleikaeinkenni, s.s. gott mótlætaþol, þrjósku í jákvæðri merkingu, stolt og þrautseigju. Þættir sem þessir hjálpa þeim að berjast við fortíðardrauga og forðar þeim frá að festast í hlutverki fórnarlambsins.

En það kostar að jafnaði mikla og stöðuga vinnu að slíta af sér íþyngjandi fortíðarhlekki. Það kostar vinnu sem aðeins manneskjan sjálf getur unnið. Aðstoð fagfólks og ýmis handhæg meðferðarverkfæri eru oft nauðsynleg í þessari vinnu og stundum hjálpar lyfjameðferð til að slíta vítahring neikvæðra hugsana. Hafi einstaklingurinn yfir höfuð löngun til að ná tökum á tilverunni og verða skipstjóri á eigin fleyi þá er það góð byrjun.

Þegar unnið er með sjálfsmyndina eru bakslög óhjákvæmileg. Sjálfvirkar neikvæðar hugsanir vilja oft halda áfram að skjóta upp kollinum og framkalla hina gamalkunnu vonda líðan. Tilfinningin um hvað maður á „bágt“ vill loða við og hvað aðrir voru „vondir“, ómögulegir og hvernig þeir brugðust. Tilfinningar sem búið hafa innra með manneskjunni frá barnsaldri hverfa ekki svo glatt. Þær komu til vegna ákveðinna aðstæðna. Stundum þarf einfaldlega að sætta sig við að þær verða verða þarna eitthvað áfram. Þær fá þá sína sérstöku skúffu en umfram allt má ekki leyfa þeim að stjórna daglegum athöfnum og ákvörðunum. 

Sá dagur getur markað nýtt upphaf þegar manneskjan segir við sjálfan sig  „Ég er minnar gæfu smiður“. Þar með ákveður viðkomandi að hefja hreinsun í hausnum á sér og taka til í sínu lífi. Hálfnað er verk þá hafið er segir máltækið. Vinnan felst m.a. í að forgangsraða, henda út úreltum hugsunum sem bara láta manni líða illa. Hlúa þess í stað að styrkleikunum og beina sjónum að því góða sem er innra og allt um kring. Sem fullorðinn er það aldrei of seint að byrja að taka stjórn á því sem maður getur í raun og sann stjórnað, sjálfum sér.